Srpska pravoslavna crkva obeležava 800 godina autokefalnosti različitim aktivnostima, od bogosluženja u Žiči i u Visokim Dečanima, do svečane akademije u Sava Centru.
Sve te svečanosti organizuju se u slavu opstanka srpske crkve kroz vekove.
Proslavlja se zapravo 800 godina od genijalnosti jednog čoveka, koji je zahvaljujući istančanom političkom njuhu i razvijenoj socijalnoj inteligenciji, uspeo da se izbori za nešto što nije izgledalo kao izvesno.
Najmlađi sin Stefana Nemanje (Sveti Sava), prepoznao je težnje ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatina, koji je smatrao da bi srpska crkva trebalo da ostane pod njegovom duhovnom vlašću, pa ga je potpuno zaobišao u potrazi za autokefalnošću.
Dimitrije Homatin bio je na čelu najvažnije duhovne institucije tadašnjeg Epira, pa je Sava Nemanjić odlučio da sreću potraži u Nikeji. Izgnani vaseljenski patrijarh Manojlo Serantin ga je rukopoložio u prvog srpskog arhiepiskopa, a preživljavanje i borba sa nepovoljnim istorijskim uslovima, biće karakteristika Srpske pravoslavne crkve u vekovima koji će uslediti.
I posle Svetog Save, kada je arhiepiskopija trebalo da bude uzdignuta u rang patrijaršije, tome se takođe protivio jedan deo tadašnje političke i crkvene elite zemalja u orkuženju – upravo Vaseljenska patrijaršija koja je i omogućila autokefalnost srpske crkve. Ipak, pred krunisanje cara Dušana, arhiepiskop Joanikije II postao je prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve.
Ta sposobnost prilagođavanja i težnja ka opstanku i u vrlo nepovoljnim društvno-istorijskim okolnostima pronela se kroz vekove.
Bila je od posebnog značaja u periodu diskontinuiteta: Srpska pravoslavna crkva u periodu od tačno 249 godina (od 1462. do 1557. godine i od 1766. do 1920. godine) zvanično nije ni postojala kao crkvena organizacija.
A u priči o opstanku Srpske pravoslavne crkve, „kako valja i trebuje“, ima i mitologije.
Srpska kulturna elita je stvorila, a društvo je prihvatilo, tezu da je najzaslužniji za oporavak srpske crkve bio Mehmed paša Sokolović, navodni bliski rođak – u nekim verzijama čak i brat – tadašnjeg patrijarha Makarija I Srpskog.
Međutim, iako to dobro zvuči, Mehmed-paša je veliki vezir postao nekoliko godina kasnije, objasnio je istoričar Dejan Ristić. Takvu odluku o obnovi srpske patrijaršije, mogao je da donese samo sultan.
I u periodima diskontinuiteta, Srpska pravoslavna crkva imala je značajnu duštvenu ulogu – predstavljala je središte kulturnih delovanja, bila je osnivač prvih škola, biblioteka, arhiva…
Neke stvari ipak nisu deo mitologije, iako imaju takav prizvuk. Od dolaska Komunističke partije Jugoslavije na vlast, Srpska pravoslavna crkva zaista jeste bila pod ozbiljnom represijom, u godinama koje su usledile posle Drugog svetskog rata.
Verovatno niko nije mogao da pretpostavi da će pet decenija kasnije, veronauka postati izborni predmet u osnovnim školama.
Tagovi
