Čarolija „džerimanderinga“ u Sjedinjenim Državama: Kad popis zatvorske populacije postane izazov za demokratiju

Da bi se prilagodile novoj demografskoj situaciji, Sjedinjene Države na svakih deset godina, prilikom popisa, ponovo iscrtavaju izbornu kartu. Taj postupak, prividno tehnički, skoro aritmetički – u okviru iste administrativne podele, svaka izborna jedinica treba da ima isti broj stanovnika (plus-minus 5%) – izrazito je politički. O njemu odlučuje vladajuća većina u različitim državama što omogućava svakom taboru da po svojoj meri kroji izborne jedinice kako bi sebi olakšao pobedu, koncentrišući ili rasipajući ovu ili onu demografsku grupu. Republikanci su tako posebno naklonjeni izbornim jedinicama sa većinskim belim stanovništvom. 

Na primer, od ukupnog broja stanovnika u Teksasu između 2000. i 2010. godine stanovništvo bele puti je opalo sa 52% na 45%. Međutim, 2012. godine, zahvaljujući čaroliji gerrymandering-a (prekrajanja granica izbornih jedinica), ono je bilo većinsko u 70% izbornih jedinica države (1).

Prekrajanje izbornih granica nakon popisa stanovništva 2020. godine je takođe dovelo do određenog broja manipulacija. Dok su u Teksasu između 2010. i 2020. godine rasne manjine činile 95% demografskog rasta, nova karta, usvojena prošlog 25. oktobra, ne jemči im nikakvu dodatnu izbornu težinu (2). U Severnoj Karolini, deset od četrnaest novih kongresnih okruga će sigurno izabrati republikance, dok su poslednji predsednički izbori pokazali uravnotežen glas naroda između demokrata (48,6%) i republikanaca (49,9%).

Pred zakonodavcima se pojavio dodatni problem: prebrojavanje ljudi u zatvoru. Prema američkom ustavu, svaka osoba ima pravo na jednaku zastupljenost, prema načelu „jedna osoba, jedan glas“. Dakle, gde treba ubrojiti zatvorenike? Tamo gde se nalazi zatvor? Ili na prethodnoj adresi prebivališta? 

Kancelarija za popis stanovništva u obzir uzima „uobičajeno mesto boravka“ koje je definisano kao mesto gde osobe spavaju i jedu. Dakle, od 1790. godine je zadržana adresa zatvora. Ovaj bezbolni izbor koji je trajao skoro dva veka, počeo je da predstavlja problem s pojavom politike masovnog zatvaranja koja se pojavila osamdesetih godina i dovela do trenutnog stanja: u Sjedinjenim Državama u zatvoru se nalazi više od dva miliona ljudi, što je jednako broju stanovnika u Novom Meksiku. S obzirom na preveliku zastupljenost rasnih manjina u zatvorskoj populaciji (stopa zatvaranja crnaca je pet puta veća od stope zatvaranja belaca [3]) ali i zbog položaja zatvora (većinom u ruralnim i „belim“ područjima), pitanje njihovog mesta popisivanja je od strateške važnosti.

„Sa prekrajanjem izbornih granica prilikom popisa 2000. godine, uvideli smo da postoji problem“, objašnjava Majk Vesler, direktor za komunikacije organizacije Prison Policy Initiative koja se bori protiv masovnog zatvaranja. Godine 2008, New York Times je opisao stanje u okrugu Džouns u Ajovi: u jednom od njegova četiri distrikta, od kojih svaki broji 1.400 ljudi, zapravo je svega 58 osoba bilo slobodno: svi ostali su bili zatvorenici, lišeni prava glasa (4). Novinar je tada postavio pitanje Deniju R. Jangu, političkom predstavniku u opštinskom veću u Anamosi, sedištu okruga: „Da li ih smatrate svojim biračima?“ Sagovornik je odgovorio: „Ne zaista, oni ne glasaju.“ U praksi, zatvorenici zapravo nemaju nikakav dodir sa ustanovama, političkim predstavnicima i službama u mestima gde su zatvoreni i čim se nađu na slobodi, velika većina se vraća na staru adresu. Zašto istrajavati u tom prebrojavanju koje je suprotno logici?

„Samo zahvaljujući zatvoru koji se nalazi na njihovoj teritoriji, pojedini okruzi dostižu pravni prag koji im daje pravo da imaju političkog predstavnika“, objašnjava Brajana Remster. 

Ova profesorka sociologije na Univerzitetu Vilanova, smeštenom u predgrađu Filadelfije, sa svojim kolegom Rorijem Kramerom proučavala je izbornu kartu Pensilvanije (koja broji šezdeset i sedam okruga). Pronašli su četiri ruralne izborne jedinice koje bi, bez zatvorske populacije, bile suviše slabo naseljene da bi imale predstavnika. Nasuprot njima, na drugom kraju države četiri gradska distrikta bila bi prenaseljena ako bi se ubrojali zatvorenici što bi dovelo do stvaranja novog distrikta čije bi stanovništvo, uglavnom crnci, imalo sve prilike da glasa za demokratskog predstavnika, po svoj prilici crnca (5). 

Popis zatvorenika na mestu njihovog lišenja slobode „daje veću političku moć građanima koji žive u blizini zatvora jer im je lakše da dođu do svog predstavnika“, komentariše Remsterova.

„Imaju manju konkurenciju da bi se čuo njihov glas“, ubacuje Vesler. „Ako jedan politički predstavnik mora da sasluša dvadeset osoba koje se žale, a drugi njih stotinu, to će, čak i u ruralnim okruzima, stvoriti neravnotežu.“ Na primer, u jednom distriktu okruga Džuno u Viskonsinu, zatvorenici predstavljaju 80% stanovništva. Pošto ipak imaju jednog političkog predstavnika, nekih 20% slobodnih stanovnika automatski je prezastupljeno u poređenju sa stanovnicima susednih distrikta koji nemaju zatvor.

Uz to, iako uglavnom dolaze iz gradskih sredina, američki zatvorenici su uglavnom u zatvorima koji se nalaze u ruralnim područjima, udaljenim od njihovih mesta prebivališta. Na taj način, metoda računanja koja je usvojena prilikom popisa ne uzima u obzir deo stanovništva koji živi u gradskim jezgrima, uglavnom crnce ili Hispanoamerikance, lišavajući ih tako političkih predstavnika i nekih službi. „Među zatvorenicima u Ilinoisu, 60% dolazi iz okruga Kuk, koji obuhvata Čikago, ali je 99% među njima popisano van tog okruga“, objašnjava nam La Šon K. Ford, predstavnik demokrata u Predstavničkom domu Ilinoisa. On smatra da je tu reč o „demokratskom izazovu“, dok Ramster i Kramer zaključuju da se radi o „povredi ustavnog prava na jednaku zastupljenost“.

Raste protivljenje ovakvom načinu računanja; čak se i republikanci u ruralnim distriktima bez zatvora mršte na takav oblik nejednakosti. Do danas je dvanaestak država (među kojima su Njujork, Kalifornija, Kolorado i Nevada) i više od dve stotine okruga, gradova i distrikta već preduzelo mere kako bi se nedostaci popisivanja prevazišli. Jedno od rešenja je da se zatvorenici u trenutku prekrajanja izbornih granica ponovo upišu na svoju staru adresu. Počev od 2025. godine, u Ilinoisu će zakon usvojen uz podršku Forda obavezati upravu zatvora da svake godine prikupi i dostavi adrese zatvorenika pre njihovog lišenja slobode kako bi izbornim komisijama omogućili da ih ubroje u gradske četvrti odakle su došli. „To je početak i korak je u dobrom pravcu“, tvrdi politički predstavnik.

Naravno, najjednostavnije bi bilo promeniti pravila popisa stanovništva. „Ako bi kancelarija za popis promenila način brojanja zatvorenih osoba, problem bi bio ravnomerno rešen na čitavoj teritoriji“, obrazlaže Vesler. Uostalom, administracija je počela da shvata problem. Prilikom priprema za popis 2020. godine, sakupila je više desetina hiljada komentara, od koji su skoro svi (77.863 od 77.887) zagovarali da se kao mesto prebivališta zatvorenika u obzir uzmu poslednje adrese pre njihovog lišenja slobode (6). No, uz izgovor „da to ne bi bilo saobrazno konceptu ’uobičajenog prebivališta’“ i da „prekrajanje izbornih jedinca spada u dužnost države“, administracija je na kraju odbacila tu mogućnost. Zadovoljiće se da izbornim komisijama dostavi nove podatke koje će tako moći da deluju po svom nahođenju.

Godine 2010. samo su dve države preduzele mere da se uhvate ukoštac sa problemom popisivanja zatvorenika. Otad ih je šest puta više. Razvoj koji aktivistima, istraživačima i političkim predstavnicima uliva optimizam i nadu da će pre sledećeg popisa 2030. godine rešiti problem. 

Tekst je objavljen u Mond diplomatiku na srpskom, koji čitaoci Nedeljnika dobijaju na poklon uz svaki primerak 523. broja, koji je u prodaji od 20. januara