„Kad je počeo rat Mira Furlan je jednom nogom bila u Beogradu. Tada su spaljeni svi mostovi između Zageba i nje“: Kako li bi izgledao drugi deo njene karijere da raspad Jugoslavije nije bio tako krvav?

Nema nijedne afirmisane glumica ili afirmisanog glumca iz razdoblja Jugoslavije kome politički lom s početka devedesetih godina prošlog veka nije u nekoj meri zakomplikovao karijeru, ako ne i život. Ipak, od svih glumica i glumaca iz bivše zemlje niko to nije skupo platio kao što je Mira Furlan. Ovako počinje tekst Jurica Pavičić za Jutarnji list, tekst o jednoj od najvećih i najpoznatijih glumica „ovih naših prostora“ Miri Furlan koja je preminula u 65. godini, tekst za zanimljiv pitanjem kako bi drugi deo njene karijere tekao da raspad Jugoslavije nije bio onako buran i krvav.

Jer, navodi Pavičić, u trenutku kada se Jugoslavija „raspada uz tresak“, Mira Furlan je bila možda najveća ženska zvezda tadašnje audiovizualne industrije i tadašnje države. Iza sebe je imala friški niz hitova, poput „Oca na službenom putu“ ili „U raljama života“. Igrala je u nizu popularnih TV serija, od „Velog mista“, preko „Kiklopa“ pa sve do „Boljeg života“. Imala je uspešnu pozorišnu karijeru, takođe.

„A onda se na Dunavu i Drini dogodio politički tektonski rascep. Mira Furlan bila je samo jedna od mnogih (mahom anonimnih) ljudi koji su se u trenutku tog tektonskog zijeva našli s jednom nogom na jednoj strani, s drugom na drugoj. Tisuće su ljudi tih godina gubili: gubili zavičaje, kuće, obitelji, egzistencije. Mira Furlan je izgubila ‘samo’ karijeru“, piše Pavičić.

Ona je pronašla i novu zemlju i novu karijeru, otišla je u SAD, i počela da gradi glumačku reputaciju iznova.

„Ta ‘druga’ Mira Furlan ona je od koje se danas oprašta filmski svijet. Svjetske su agencije javila da je ta Mira Furlan umrla u 65. godini, toj je Miri Furlan izašao in memoriam u ‘Varietyju’. Filmski svijet se nekrolozima oprašta od te ‘druge’ Furlan, glumice globalno popularnih serijala kao što su ‘Babylon 5’ ili ‘Izgubljeni’. Svuda je tako, osim ovdje. Jer za postjugoslavensku publiku, Furlan će prvo i ponajprije ostati zaštitno lice 80-ih, zvijezda razdoblja kad je jugoslavenski film stvarao hitove, a Furlan bila lijepa, rasna zvijezda tih hitova“, piše Pavičić.

Na filmu je počela da nastupa 1982. godine u “Kiklopu”, autora Antuna Vrdoljaka, a ubrzo je postala jeda od vodećih jugoslovenskih glumica.

Uz pozorišne i televizijske uloge, prosečno je nastupala u tri do četiri filma godišnje. Značajnije uloge ostvarila je u filmovima “U raljama života” (autor Rajko Grlić), “Otac na službenom putu” (Emir Kusturica), “Za sreću je potrebno troje, (Grlić), Lepoto Poroka, (Živko Nikolić), ali i u televizijskim dramama i serijama “Putovanje u Vučjak”, “Tuđinac”.

Krajem osamdesetih, sa svojim suprugom i rediteljem Goranom Gajićem, prešla je da živi i radi u Beograd. Na početku kraja SFRJ, tokom 1991. godine, Furlan je sa suprugom otišla u SAD. Prvo su stanovali u Njujorku, a da bi preživeli, Mira je radila kao konobarica, prodavačica i prevoditeljka. Njen suprug je bio dostavljač, asistent montaže i montažer.

Od filmskog segmenta rane karijere imala je uloge u filmovima Rajka Grlića: „U raljama života“ (1984), glavnu ulogu u radničkoj melodrami „Za sreću je potrebno troje“ (1985), glavnu ulogu u filmu „Lepota poroka“ Živka Nikolića, za koju će dobiti i pulsku nagradu za najbolju glavnu žensku ulogu, igra i u verovatno najuspešnijem jugoslovenskom filmu svih vremena „Otac na službenom putu“ (1985) Emira Kusturice. I tako dalje, i tako dalje.

„Furlan je u tom trenutku velika zvijezda. Postaje i svojevrsni seks-simbol. No, kao da ju je tadašnja kinematografija koristila na jednodimenzionalan način. Furlan u pravilu glumi dva tipska karaktera: jedna su krotke ženice – seljančice ili skromne radnice – koje su žrtve patrijarhata i neobuzdanih muških testosterona. Drugi je tipski karakter onaj seks simbola, fatalne žene zbog koje se muškarci survaju u propast ili o njima nedosežno snatre. Jugoslavenski je film, nažalost, bio jako mačistički. Po svom je mačizmu bio ružna iznimka u društvu koje je javno deklariralo (i dijelom poboljšalo) ravnopravnost žena. Toj jako mačističkoj filmskoj kulturi Furlan je pasala kao zgodna, jedra cura, pa su je prečesto (samo) tako i koristili“, piše Pavičić.

A onda dolaze ratne godine.

Mira Furlan je igrala u „Gluvom barutu“ Bate Čengića, kao i u „Steli“ Petra Krelje, što je njena poslednja uloga u hrvatskoj kinematografiji.

„U tom trenutku Furlan je razapeta između dva grada koji će ubrzo postati glavni gradovi zaraćenih država. Član je ansambla HNK Zagreb, a udata je u Beogradu. Glumi sve više u beogradskim filmovima i kazalištu, sve više boravi u Beogradu. Kad počne rat i po Hrvatskoj počinju padati bombe, ona se zatječe u Srbiji gdje redovno nastupa u kazalištu. Nemali dio hrvatske javnosti joj je to zamjerio. U toj ustreptaloj atmosferi egzistencijalne ugroze i pravedničkog ogorčenja, Furlan postaje jednostavni, lako dohvatljivi krivac. Žena koja je ionako dobrih deset godina na ekranu bila femme fatale postaje sada i politička femme fatale, izdajnica koja ne haje za bombardirane gradove i spaljena sela, nego u pozadini zabavlja agresore kao da se ne događa ništa, kao da u njenom rodnom gradu ne sviraju sirene i ljudi ne bježe u podrume. Taj dio života Mire Furlan postat će mnogo kasnije inspiracija za nesmiljeni flash-forward na početku treće sezone ‘Crno bijelog svijeta’. Ambijentiran u 1991, on prikazuje glumicu udatu u Beogradu (Kaja Šišmanović) koja u rodnom Zagrebu nailazi na bojkot, te je ne puštaju ni da prođe kroz portu matične kuće. Te jeseni 1991. svjetovi se ruše, sve se mijenja, sudbine definiraju nanovo i zavazda. Te jeseni, između Zagreba i Furlan spaljeni su svi mostovi“, piše Jurica Pavičić.

U tim okolnostima, Mira Furlan i njen suprug redatilj Goran Gajić emigriraju u SAD. Postaće samo jedan – najslavniji – od mnogih bračnih parova i od mnogih mešanih brakova koji više nisu imali svoje prirodno mesto u tom novom, etnički isparcelisanom mikrokosmosu, beleži Pavičić.