Kako je doktor Batut dobio čuveni nadimak

Danas se navršava 80 godina od smrti čoveka koji je bio jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu, ali i jedna od glavnih figura tadašnje države zadužene za obrazovanje naroda na polju higijene.

Rođen je u Sremskoj Mitrovici 10. oktobra 1847. godine. Dolazio je iz prvobitno imućne porodice, no vremenom, zbog istorijskih (ne)prilika, ali i zbog nesebičnog pomaganja Srpskog pokreta, bogatstvo se polako topilo. Već pri samoj priči o njegovoj porodici nailazi se na prve korene rodoljublja koje je nasledio, piše Danas.

Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, kao i dva razreda „realke”, da bi potom završio jedan razred srednje škole u Pančevu i svoje školovanje nastavio u Karlovcima kao „blagodejanac”. Nakon sedmog razreda gimnazije, odlazi u Osijek 1865. godine gde je maturirao.

U ranom detinjstvu pokazao je sklonost ka crtanju, a porodični prijatelj Svetozar Miletić mu je nudio stipendiju samo u slučaju da žele izabrati poziv pravnika, što je odbio. Međutim, njegovo srce pripadalo je medicini.

Zahvaljujući porodicama iz Sremske Mitrovice, odlazi na studije medicine u Beč, gde će završiti prvu godinu uz pomoć mesečnih prihoda od dve forinte koje su mu slali iz rodnog grada. Ipak, taj novac mu nije pokrivao osnovne potrebe. Vraća se u Novi Sad i predaje tri godine u „realci” kako bi prikupio novac za nastavak školovanja.

Završava medicinu na Bečkom univerzitetu tokom 1878. godine, a među profesorima koji su mu predavali nalazila su se neka od najcenjenijih imena iz oblasti medicine sa prostora, kako Beča, tako i cele Evrope, te stoga ne čude ni njegovi uspesi na ovom polju.

Zanimljiv je i način kako je došao do svog nadimka Batut. Nakon usavršavanja vratio se 1885. godine, a na teritoriji tadašnje države postojala su još dva lekara čija imena su bila potpuno ista kao i njegovo.

Nakon kraćih dogovora, svako je uzeo nadimak po svojoj želji, a sremski Milan Jovanović uzeo je nadimak Batut po prezimenu nekadašnjeg očevog kolege trgovca.

Nije bilo neophodno da prođe mnogo vremena kako bi pokazao svoje afinitete prema pisanoj reči i obrazovanju iz oblasti zdravstva, te je već tokom 1880. godine pokrenuo list „Zdravlje” sa ciljem davanja saveta običnom narodu. Bio je to prvi list koji se bavio „higijensko-prosvetnim” sadržajem.

Moto ovog lista sadržao je suštinu samog Batutovog delovanja tokom celog života – „Zdravlje je sreća i snaga, a bolest najamnik propasti“.

Jedan period svog života proveo je kao glavni lekar Cetinjske bolnice, a zalaganjem Vladana Đorđevića, vraća se u Srbiju i dobija stipendiju za dalje usavršavanje u Evropi. Proveo je naredne godine radeći na nekim od vodećih medicinskih institucija u Evropi – od Minhena i Berlina, pa sve do Pariza i Londona.

Za života upoznao je i Luja Pastera, koji se posebno bavio problemima higijene i bakteriologije.

Nedugo nakon specijalizacije u Parizu, pozvan je da osnuje Katedru za bakteriologiju na Karlovom univerzitetu u Pragu. Međutim, koreni i nostalgija su ga ipak doveli na Veliku školu u Beogradu gde je dugi niz godina radio kao redovni profesor na Katedri higijene i sudske medicine.

Jedno od najvećih priznanja za svoj rad, kako naučni, tako i pedagoški, dobija u momentu kada je postao rektor Velike škole. Ni Karlov univerzitet ga nije zaboravio, pa je tako 1938. godine postao počasni doktor.

Međutim, u moru zasluga koje mu se pripisuju, jedna se ističe. Posle višedecenijskih borbi sa kolegama iz struke, 1919. godine uspeva da ostvari svoje težnje – osniva Medicinski fakultet u Beogradu i postaje njegov prvi dekan i profesor higijene.

Spisak njegovih aktivnosti i u pogledu društvenog aktivizma nije ništa kraći od stručnog – bio je predsednik Srpskog lekarkog društva, Jugoslovenskog lekarskog društva, Društva za čuvanje narodnog zdravlja, ali je bio i višegodišnji član i predsednik Glavnog sanitetskog saveta.

Na njegovu inicijativu osnovano je Ministarstvo narodnog zdravlja posle Prvog svetskog rata. Takođe, bio je jedan od osnivača Srpske književne zadruge. Sarađivao je sa Maticom srpskom, Srpskim književnim glasnikom i bio jedan od prvih i najuglednijih saradnika Politike.

Kada se sve sabere, bio je jako posvećen i naučnom i društvenom radu. Najveći akcenat stavljao je na narod, trudeći se da svoj rad približi i onima koji nisu bili vični nauci i knjigama. Bio je veliki pobornik porodice i porodičnih vrednosti kao stuba nacije. Prema Batutu „porodica je temelj snage i duha naroda, raskrsnica svih puteva i prvenstveni izvor dobra i zla u ljudskom društvu”.

Ostavio je neuništiv trag, kako u istoriji medicine naše zemlje, tako i u sveopštem kontekstu naše istorije. Njegova odlikovanja predstavljaju najstariju i istorijski veoma značajnu grupu u okviru Zbirke odlikovanja Arhiva SANU.

Preminuo je u Beogradu 11. septembra 1940. godine u 92. godini života, a tim povodom je i list „Vreme” napisao sledeće: „Jedva desetak dana posle smrti dr Đoke Nikolića, pošao je juče u mir i večni pokoj naš medicinski velikan dr Milan Jovanović Batut. Sa njim odlazi u povest jedan čitav vek ne samo našeg medicinskog nego uopšte i kulturnog razvijanja i podizanja našeg naroda. Jer dr Milan Jovanović Batut bio je u stvari naš najjači rabotnik na higijenskom prosvećivanju naroda”.