Krivica Srbije: „Zgodno je bilo Srbiju optuživati za najveći rat u istoriji…“

Sredinom 19. veka lord Dadli je u Britanskom parlamentu definisao Crnu Goru kao jedan „politički atom“, koji je pak sposoban da svet gurne u svetski rat. Možda je ovo objašnjenje i najpogodnije da dočara odnos velikih sila, a time u izvesnoj meri i većinske javnosti u Zapadnoj Evropi i njenim belim prekookeanskim dijasporama, prema Srbiji i njenoj ulozi u Prvom svetskom ratu.

Tačno je da su na Balkanu i oko Srbije bile koncentrisane svakako najteže krize u odnosima među velikim silama nastale uoči Prvog svetskog rata. Tačno je i da je svetski rat započeo nakon što je u Sarajevu ubijen austrougarski prestolonaslednik nadvojvoda Franc Ferdinand. Konačno, izvesno je da su u svetskom ratu prvo započela neprijateljstva između Austrougarske i Srbije.

Ipak, velike sile nisu se sukobile zbog male i nemirne države na jugoistoku kontinenta, čija je smena dinastija 1903. otpočela njihovo rivalstvo (kako pokušava da uputi kembrički profesor Kristofer Klark). Kraljevina Srbija nije uoči Prvog svetskog rata bila ni isto što i Islamska Republika Iran za života velikog ajatolaha Homeinija. Velike sile spremale su se za veliki rat od 1871. ili makar od Krugerovog telegrama sa kraja 19. veka. Svetski rat naslutili su Sedmogodišnji i Krimski rat u 18. odnosno 19. veku. Predviđali su ga mnogi veliki umovi od Bizmarka do Marksa. Uprkos tome što su se blokovi sila sučeljavali u Maroku, Persiji, Avganistanu, Podsaharskoj Africi i na okeanima, mnogi istoričari delili su mišljenje autora Pingvinovog rečnika istorije, koji su tvrdili da je svetski rat ponikao iz Istočnog pitanja.

Činjenica je, ipak, da sukob između Austrougarske i Rusije, kako je primetio poznati britanski istoričar Roberts, nije započeo svetski sukob, već su se dve sile našle u ratu poslednje, nakon što je nemačka objavila rat Rusiji i Francuskoj, a ugrozivši Belgiju izazvala i rat sa Britanijom.

Zgodno je bilo Srbiju optuživati za najveći rat u istoriji a posledicom ratnog ishoda i za pojavu nacizma i Holokaust. Samo, da li je ono što je najpovoljnije ujedno i tačno?