Pre dvadeset godina činilo se da će se u borbi protiv raka dogoditi dramatični preokret. Lekari su se protiv bolesti borili na banalne načine, neretko tako što su jednostavno trovali ćelije koje se brzo razvijaju, bilo da su kancerogene ili zdrave. Ali istraživači su onda primenili novu strategiju: lekove koji targetiraju proteine koje proizvode ćelije raka, a koji su ćelijama neophodne za opstanak.
Jedan od takvih lekova, „glivek“, doneo je spektakularne rezultate kod pacijenata sa hroničnom mijeloidnom leukemijom. Ipak, klinička istraživanja koja su usledila bila su razočaravajuća. Prema istraživanju objavljenom početkom ove godine, svega tri odsto lekova protiv raka testiranih u kliničkim istraživanjima između 2000. i 2015. godine odobreno je za upotrebu u SAD.
Nedavno objavljeno istraživanje u magazinu Science Translational Medicine ukazuje na jedan od mogućih razloga neuspeha: naučnici ciljaju pogrešne mete.
Džejson Šelcer, biolog specijalizovan za rak iz Laboratorije Cold Spring Harbor u državi Njujork, i njegove kolege došli su do ovog otkrića dok su pokušavali da osmisle novi test za karcinom dojke.
U određenim oblicima bolesti, ćelije raka stvaraju visoke nivoe proteina nazvanog MELK. Ranija istraživanja ukazala su da MELK igra ključnu ulogu u širenju raka; istraživači su već testirali lek za rak dojke koji napada ovaj protein.
Tim dr Šelcera upotrebio je instrument za alteraciju DNK Crispr kako bi izdvojili MELK gen u ćelijama raka. Trebalo je da se rast ćelija zaustavi, ali se to nije dogodilo.
“Ćelije raka nisu reagovale”, kaže dr Šelcer.
Bilo je čudno što ćelijama uopšte nije bio potreban navodno ključni gen. Još čudnije bilo je ono što se dogodilo kada su naučnici ćelije raka izložili leku koji cilja MELK. Ćelije su se zaustavile – iako im je nedostajao upravo onaj gen koji bi lek trebalo da napadne.
Tim dr Šelcera je isti eksperiment sproveo sa još deset lekova koji napadaju protein, a koji su trenutno u fazi kliničkih ispitivanja. Sa svakim lekom dobijen je isti rezultat. Svaki navodno esencijalan protein ispostavio se nepotrebnim, a ćelije su prestajale da rastu pri izlaganju leku.
Greške koje je dr Šelcer otkrio možda su se dogodile zato što su naučnici koji su u neprekidnoj potrazi za lekom koristili nepouzdane instrumente i metode.
“Većina lekova koja se danas nalazi u fazi kliničkog ispitivanja otkrivena je uz pomoć tehnologije od pre pet ili deset godina”, ističe dr Šelcer.
Ta tehnologija, poznata kao RNAi, u to vreme delovala je kao da može da bez problema vrlo precizno identifikuje i napadne rak. RNAi zapravo omogućava naučnicima da proizvedu molekul koji može da blokira ćelije da stvaraju određeni protein. Pod pretpostavkom da blokiranje proizvodnje proteina zaustavlja rast ćelija raka, naučnici su pokušali da pronađu lek koji će napasti upravo taj protein.
Ima, međutim, onih koji nisu uvereni u preciznost RNAi. Tehnika možda ne blokira samo ciljani protein, već i druge. Dr Šelcer je ispitao ovu mogućnost sa jednim od lekova u svom eksperimentu, OTS964.
Istraživači su dali lek koloniji ćelija raka iz kojih je ciljani protein odstranjen.
Veći deo je odumro, ali su neke ćelije ipak opstale, a svaka od njih imala je mutaciju u istom genu, onom koji enkodira protein nazvan CDK11B.
Eksperiment dr Šelcera ukazao je da je protein od ključnog značaja za opstanak ćelija raka. Kada su istraživači odstranili gen CDK11B, ćelije raka su odumrle.
Trejver Hart, takođe biolog specijalizovan za rak, navodi da naučnici moraju da na drugačiji način razmotre lekove za rak koji su sada u fazi kliničkog ispitivanja.
To ne znači da je targetiranje esencijalnih proteina besmisleno. Naučnici samo moraju da se uvere da napadaju prave proteine.
“Verovatno postoji čitav univerzum neistraženih lekova koji napadaju ćelije raka”, smatra dr Šelcer.
Piše Karl Cimer
© 2019 The New York Times
Tagovi
