Maštanja o „azijskom Krimu“

Ostrva Kinmen su još od 1949. godine bila predmet obračuna NR Kine i Tajvana, koji ih danas kontroliše. Tokom prethodnih decenija razvile su se mirne veze između dve obale. Međutim, od početka rusko-ukrajinskog sukoba, izvestan broj komentatora uverava da će Peking izvršiti invaziju na arhipelag kao što je Moskva zauzela Krim.

brzo nakon tenzija koje je izazvala poseta Tajpeju predsedavajuće Predstavničkog doma SAD Nensi Pelosi početkom avgusta 2022. godine, prvi put je na teritoriji Tajvana 1. septembra oboren jedan kineski dron. To se nije desilo na samom ostrvu Tajvan, već na drugoj strani moreuza Formoza, iznad malog arhipelaga Kinmen koji gotovo čini deo kineske obale. Na zapadu poznatiji kao „Kemoj“, ovaj deo ostrva je po svojoj površini apriori beznačajan, ekvivalentan površini Lihtenštajna, a po broju stanovnika uporediv sa stanovništvom La Roš sir Jona. Arhipelag se prostire na dvanaest ostrva, od kojih su samo dva, ostrvo Kinmen (134 km2) i ostrvo Ljeju (13 km2), poznato kao Mali Kinmen, dom stalnog civilnog stanovništva koje se procenjuje na između 50.000 i 60.000 stanovnika. Ipak, on i dalje nosi teret natezanja između svog geografskog položaja i svoje političke pripadnosti, što je plod kineske podele koja se iskristalisala početkom 1950-ih godina.

Dva meseca nakon što je Mao Cetung osnovao Narodnu Republiku Kinu (NRK) u Pekingu, centralne institucije Republike Kine povukle su se u Tajpej podstaknute od strane Čang Kaj Šeka, u decembru 1949. godine. Njegove trupe su uspele da se održe u arhipelagu Kinmen, uprkos dva pokušaja komunističke invazije (u oktobru 1949. i julu 1950. godine). Kao ključna karika u varljivom projektu ponovnog osvajanja kontinenta koji je negovao Čang Kaj Šek, a koji je tamo stacionirao više od sto hiljada vojnika 1950-ih godina, ova predstraža „Slobodne Kine“ umalo je odvela svet u nuklearni rat tokom prve dve takozvane krize „moreuza Formoza” (1954-1955, a zatim 1958. godine). U oktobru 1958. godine novinar Fernand Žigon uporedio je Kinmen sa „bombom u ustima tigra “. Od tada se bomba postepeno deaktivirala dok su se tigrove čeljusti naoštrile, a međunarodni mediji su brzo izgubili interesovanje.

Ruska invazija na Ukrajinu prošle godine usmerila je obnovljenu pažnju na Kinmen, kojeg komentatori sada nazivaju potencijalnim „azijskim Krimom“. Međutim, takvo lukavstvo ne može da prikrije ni granice poređenja između dve teritorije, ni maštanje koje predstavlja mogućnost skorog pripajanja malog arhipelaga NR Kini, silom ili glasačkom kutijom.

Prva linija odbrane 

Zbog svoje drugačije istorijske putanje od Tajvana, Kinmen je postao problematičan tokom Hladnog rata. Dok je Mao Cetung planirao vojno iskrcavanje preko moreuza Formoza 1951. godine, izbijanje Korejskog rata u junu 1950. godine podstaklo je SAD da pošalju Sedmu flotu između ostrva Tajvan i kontinenta. Pored želje da se obuzda komunizam u Aziji, predsednik Hari Truman je ovu odluku opravdao izjavom da je status bivše japanske kolonije Tajvana (1895-1945, kolonija kojoj nije pripadao Kinmen) neodređen u međunarodnom pravu: „Okupacija Formoze od strane komunističkih snaga bila bi direktna pretnja bezbednosti pacifičkog regiona i snaga SAD. (…) Prema tome, naredio sam Sedmoj pacifičkoj floti SAD da spreči svaki napad na Formozu. Kao posledica ove akcije, pozivam kinesku vladu u Formozi da obustavi sve vazdušne i pomorske operacije protiv kineskog kopna. (…) Svaka odluka o budućem statusu Formoze moraće da sačeka obnovu bezbednosti na Pacifiku, mirovni sporazum sa Japanom ili odluku Ujedinjenih nacija.“

Tada je cilj bio da se prekine kineski građanski rat pokrivanjem njegove linije fronta, duž juga Kine, i središnje linije moreuza Formoza. Ipak, Čang Kaj Šek i Mao Cetung nisu mogli da to reše pošto su bili uvereni u legitimnu pripadnost Tajvana Kini. Prvi je stoga odbio da evakuiše Kinmen, a drugi da ga pripoji s tim da istovremeno ne izvrši invaziju na ostrvo Tajvan. Veliki vođa je 1960. godine objasnio: „Mi ne želimo samo Kinmen i Matsu, već i ceo Tajvan i arhipelag Pengu. Ovaj problem nas može još dugo mučiti (…) sve dok su [američke trupe] na Tajvanu.“ I jedan i drugi su tako uspeli da održe teritorijalni diskontinuitet duž kineskog kopna u ime jedinstva kineske nacije preko moreuza.

Nakon druge krize (1958. godine), Peking i Tajpej su simbolično podstakli klimu građanskog rata oko moreuza koji je odvajao Kinmen od grada Sjamena (u NRK) tokom dvadeset godina, bombardujući jedan drugog svaki drugi dan (Narodnooslobodilačka armija neparnim danima, nacionalisti parnim danima) pomoću neeksplozivnih granata napunjenih propagandnim lecima. Operacija je završena 15. decembra 1978. godine, kada su (…)

Ceo tekst pročitajte na sajtu Le Mond Diplomatique na srpskom, tako što ćete se izabrati jedan od ponuđenim modela pretplate.