Odlučujući da nametne izmenu zakona kojim se proširuje biračko telo u Novoj Kaledoniji, predsednik Emanuel Makron je zapalio arhipelag. Iako je procedura prekinuta nakon raspuštanja Nacionalne skupštine, bes koji je izazvala ne jenjava. Pošto se stavio na stranu jednog od političkih aktera u Kaledoniji, može li francuska država još uvek da bude garant procesa dekolonizacije zamišljenog pre skoro četrdeset godina?
Da li je Nova Kaledonija još uvek u kolonijalnoj situaciji danas? Dok arhipelag u južnom Pacifiku prolazi kroz ozbiljnu krizu od 13. maja prošle godine, sa devet mrtvih i mnogim povređenima, stotinama zapaljenih kuća i preduzeća, lokalnom ekonomijom na kolenima i velikim teškoćama u snabdevanju ili pristupu zdravstvenoj nezi, ovo pitanje može da deluje prilično retorički. Ali nije. Prvi nesporazum između onih koji se sukobljavaju na ulicama prestonice Numeje i na društvenim mrežama tiče se upravo odgovora na ovo pitanje.
Za jedne, pristalice zadržavanja teritorije u okvirima francuske republike, kolonijalna stranica je definitivno zatvorena. Politički sporazumi koji su se nizali od 1988. godine ne samo da su vratili civilni mir – koji se pokazao krhkim – već su i završili dekolonizaciju novog tipa, dovodeći do reafirmacije neraskidive veze između Nove Kaledonije i Francuske. Za druge, upravo zato što kolonijalni dug nije otplaćen, treba razmišljati o sredstvima za samoopredeljenje arhipelaga, jer bi to za njih imalo istorijski smisao.
U čuvenom tekstu iz 1951. godine, antropolog Žorž Balandije smatrao je da se kolonijalna situacija definiše „rasnom osnovom grupa, njihovom radikalnom heterogenošću, antagonističkim odnosima koje održavaju i obavezom da koegzistiraju unutar granica jedinstvenog političkog okvira“. Svaki pokušaj objašnjavanja trenutnog haosa zaista podrazumeva preispitivanje kolonijalnog nasleđa ili, drugačije rečeno, „kolonijalnosti“ sadašnjeg trenutka.
Francuska je 1853. godine preuzela Novu Kaledoniju kako bi od nje načinila koloniju za naseljavanje. Osim pokoravanja domorodaca (Kanaka) i eksploatacije resursa, cilj je bio podsticanje naseljavanja kolonista, slobodnih ili „kažnjenih“ (osuđenika, među kojima su bili bivši borci Pariske komune ili kabilski pobunjenici), kako bi se na antipodima izgradila mala „južna Francuska“. Prvi stanovnici su stoga bili potisnuti vojnom silom na društvene i geografske margine kolonije, a zatim zatvoreni u rezervate koji su obuhvatali manje od 8% površine glavnog ostrva. Desetkovani bolestima i ratovima, podvrgnuti prisilnom radu kod kolonista, isključeni iz građanstva i republikanske škole, suočeni sa socijalnim i kulturnim previranjima pod uticajem hrišćanskih misionara, populacija Kanaka je na početku 20. veka brojala samo 27.000 ljudi, u poređenju sa nekoliko stotina hiljada pre dolaska Evropljana. „Izumiranje domorodaca“, prema tadašnjoj terminologiji, delovalo je neizbežno. U stvari, malo je falilo da do toga i dođe.
Dok je ova kolonijalna trauma ostavljala duboke tragove u svesti Kanaka, drugi, veliki kolonisti, trgovci i administratori, vladali su u belom gradu Numeji ili na ogromnim stočarskim imanjima, uživajući u prednostima uhodanih trgovačkih monopola i eksploataciji rudnika nikla. Većina potomaka zatvorenika i malih kolonista životarila je u skromnim čak i bednim uslovima, vezana uz parče zemlje koje je administracija ukrala od Kanaka. Konačno, kuliji poreklom iz Okeanije ili Azije dolazili su da rade po ugovorima, nekako na pola puta između statusa domorodaca i zatvora, da ne kažemo ropstva.
Nov i nepopustljiv pogled
Duboki društveni jaz nastao zbog kolonijalnog nasleđa nije nestao kao čarolijom posle 1946. godine, kada je kolonija postala prekomorska teritorija (TOM) Francuske, i kada je francusko državljanstvo prošireno na Kanake. Naprotiv, kolonijalni aparthejd sistem je nastavio da postoji u praksi, iako nije i u zakonu.
Tek 1970-ih nekoliko studenata koji su se vratili iz metropole, među njima bivši sveštenik Žan-Marija Tjibaua, počeli su da gledaju na svoju zemlju drugačijim očima: osuđujući uporno prisustvo kolonijalizma, rasizma i paternalizma nad narodom Kanaka, borili su se da isprave nepravde kolonizacije, posebno za revitalizaciju njihove kulture i povraćaj ukradenih zemalja, a ubrzo i za nezaivsnost Kanaka, kao i za socijalizam, zahtev vrlo popularan među stanovništvom, ali vrlo nepopularan među ne-Kanacima. Od tada, 1980-e su bile obeležene etničkom i političkom bipolarizacijom između Fronta za nacionalno oslobođenje Kanaka i socijalista (FLNKS) i Okupljanja za Kaledoniju u Republici (RPCR).
Povećanje tenzija između dva tabora, dodatno pojačano greškama francuskih vlada levice i desnice, konačno je dovelo do sukoba koji su između 1984. i 1988. godine odneli skoro stotinu života. Eufemistički nazvani „događaji“, ovi ustanci kulminirali su napadom na pećinu Uvea u maju 1988. godine, pri čemu su poginula dva vojnika i devetnaest pristalica nezavisnosti.
Spor u Novoj Kaledoniji zasniva se na demografskoj i političkoj problematici. Krajem 1970-ih, novi talas migracija iz Francuske i prekomorskih teritorija po prvi put je Kanake pretvorio u manjinsko stanovništvo u njihovoj zemlji: od tada, oni čine oko 40% populacije. Doseljavanje pridošlica nije bilo uzrokovano samo ekonomskim mogućnostima „groznice zbog nikla“ tog vremena, već i namerom države da uguši zahtev za nezavisnošću kroz politiku naseljavanja.
Ovde je u igri sukob legitimiteta. Nezavisni smatraju da pravo naroda na samoopredeljenje i dekolonizaciju, priznato od strane Ujedinjenih nacija, može da se primeni samo na Kanake kao kolonizovani autohtoni narod. Ali država i profrancuski lojalisti smatraju da se princip „jedan čovek, jedan glas“ mora bez ograničenja primeniti na sve građane Republike koji žive u Novoj Kaledoniji. Čak i ako bi primena ove vrste pravila u kolonijalnoj situaciji naseljavanja značila potvrđivanje politike svršenog čina i manjinskog položaja Kanaka.
Da bi izašli iz ćorsokaka, Kanaki za nezavisnost su napravili odlučujući korak već 1983. godine za okruglim stolom u Nenvil-le-Rošu (Esone). U zamenu za priznavanje „prirodnog i aktivnog prava“ naroda na nezavisnost, oni su predložili da podele svoje pravo na samoopredeljenje sa onima koje su nazvali „žrtvama istorije“: potomcima kolonista, zatvorenika i kulija, svih ovih „Kaledonaca“ ili „Kaldoša“ koji su se s vremenom ukorenili u zemlji.
Bile su potrebne još mnoge tragedije između 1984. i 1988. godine pre nego što su drugi politički akteri razumeli značaj ovog otvaranja. Jedno vreme sporazumi Matignon-Oudinot iz 1988. godine od strane FLNKS-a, RPCR-a i države pod pokroviteljstvom premijera Mišela Rokara, doneli su mir, privremeno odložili pitanje nezavisnosti i pokrenuli obimne mere, nazvane „rebalansiranje“, u korist Kanaka.
Zatim je usledio novi kompromis iz 1998. godine između tri potpisnika, ovog puta pod okriljem socijaliste Lionela Žospena, tadašnjeg šefa vlade: sporazum iz Numeje. Uključen u francuski ustav, ovaj sporazum je pokrenuo proces „dekolonizacije“ – ta reč se i pojavljuje u tekstu – arhipelaga unutar Republike tokom dvadeset godina, u tri glavna principa: postepeni i nepovratni prenos svih nadležnosti države na Novu Kaledoniju; priznavanje identiteta Kanaka u mnogim oblastima (jezici, kultura, zemljište, prava, institucije, itd.); i stvaranje „državljanstva Nove Kaledonije“ unutar francuskog državljanstva za sada, omogućavajući kanakskom narodu i drugim zajednicama arhipelaga da zajedno razvijaju projekat „zajedničke sudbine“ na putu ka budućoj emancipaciji.
Zakon o zaštiti lokalnog zapošljavanja daje prednost zapošljavanju građana Nove Kaledonije, i samo oni mogu glasati na pokrajinskim izborima kojim se određuju sastav Kongresa Nove Kaledonije i lokalne vlade. Socijalna i politička prava su dakle vezana za ovo kaledonsko (…)
PRETPLATITE SE NA LE MONDE DIPLOMATIQUE NA SRPSKOM – MESEČNA PRETPLATA 300 DINARA, ILI GODIŠNJA PRETPLATA 3.000 DINARA.
ZA PRETPLATU KLIKNITE OVDE.
ČITAJ VIŠE, ZNAJ VIŠE.
