U Muzeju suvremene umjetnosti u Zagrebu nedavno je otvorena izložba “Ples, otpor, (ne)rad. Kulturni, politički i umetnički aspekti plesa za vreme i nakon Jugoslavije”, nastala nakon četiri godine zajedničkog rada u okviru projekta (Non)Aligned Movements regionalne plesne mreže Nomad Dance Academy, a čiji je koordinator Stanica Servis za savremeni ples.
Ova izložba, pored napora da da savremeni ples na prostoru bivše Jugoslavije posmatra kao zajednički kulturni prostor koji, uprkos svim političkim lomovima, i dalje opstaje, značajna je i jer predstavlja dugoročno istraživanje i stvaranje digitalne arhive savremenog plesa i izvođačkih umetnosti u našem delu Evrope.
Jedan od kustosa izložbe je Rok Vevar iz Slovenije, koji aktivno sarađuje sa Stanicom iz Beograda i pre par godina je bio gost festivala Kondenz. Ovom prilikom razgovaramo povodom izložbe i digitalne arhive koja se nalazi u središtu saradnje plesnih scena s ovih prostora.
Nedavno otvorena izložba u Zagrebu „predstavlja napore da se savremeni ples na prostoru Jugoslavije posmatra kao zajednički kulturni prostor”. Da li su, ipak, različite plesne scene različitih YU-republika imale i svoje osobenosti u tom zajedničkom kulturnom prostoru? Da li su se povezivale institucionalno, ili putem privatno-ličnih inicijativa?
Savremeni ples je možda više od drugih umetničkih praksi u svojoj povesti (malo duže od stoljeća) bio stvar međunarodnih i inter-kontekstualnih kulturnih prostora, suradnja i izmena. On nije toliko stvar identiteta, nego razlike. Njegov zajednički kulturni prostor zbog toga nije bio samo stvar suradnje između konteksta i lokalnosti jugoslovenskih republika, nego i šire u Europi. Vrlo teško su ga pojedinačne države nacionalizirale, a kad se to desilo, stvari se nisu dobro završile.
Kao i u drugim zemljama sveta, jedno od pitanja partikularizacija bi bilo, kako se internacionalni i inter-kontekstualni kinesis savremenog plesa (taj hibrid različitih kulturnih i praktičnih iskustava, uticaja međunarodne plesne zajednice) naselio u određenim kulturnim mišljenjima i potebama specifičnih zajednica. Čini se da je savremeni ples neki lakmus, koliko su pojedinačni konteksti skloni međunarodnim i interkulturnim suradnjama, iskustvima i uključenosti u kulturne i umetničke relacije.
Jugoslovenska federacija, sa kojom su povezani počeci savremenog plesa već je bila to: internacionalnost, u kojoj se ples bolje oseća nego kad je lokaliziran i nacionaliziran. Tako da je na prostoru jugoslovenskih država savremeni ples kolekcija različitih suradnji: iz tih specifičnih relacija onda potiču njegove specifike i partikularnosti. One su relacijske.
Kada govorimo o postjugoslovenskom prostoru i vremenu, na koji način se situacija menja u smislu povezivanja različitih plesnih scena zavađenih republika – naročito u periodu devedesetih dok su trajali ratovi, kao i neposredno nakon njih dok su (politički) odnosi bili zategnuti?
Suradnja između programa, umetnika i organizacija u nezavisnim scenama (izvan kulturnih institucija) nikada do kraja nije bila prekinuta nakon raspada SFRJ (mada je bilo manje zbog financijskih uslova), ni u vreme devedesetih godina. Nezavisne umetničke i kulturne scene su svoj rad uvek stvarale u trans-nacionalnim umetničkim okvirima, tako da ih nije bilo moguće nacionalizirati ni u periodu nacionalizma (možda postoje iznimke, ali se ih ne mogu setiti).
Možda su se neke veze prekinule zbog ne-komplementarnih kulturnih sistema u devedesetim godinama i različitih potreba kulturnih sistema. Prekid suradnje je bio vezan uglavnom za suradnju između umetničkih i kulturnih institucija. Ali suradnja se intenzivirala nakon pada Miloševićevog režima i nakon Tuđmanove smrti, znaći nakon 2000. U to vreme je bilo smešno pratiti spektakularne TV reportaže o suradnji između nacionalnih institucija, koje su nakon 1991. ponovo uspostavile veze, bez da se pomenulo kako na nezavisnim scenama te veze nikada nisu bile zaista i do kraja prekinute.
Govoreći o savremenoj plesnoj sceni i aktuelnom trenutku, umrežavanje na našim prostorima se najčešće odigrava pod pokroviteljstvom projekata Kreativne Evrope, odnosno EU u širem smislu. U kontekstu borbe za bolji položaj savremenih plesnih scena u pojedinačnim državama, da li je ovo dovoljno?
Projekti Kreativne Evrope su za savremeni ples super mogućnost, da se barem do neke mere suradnja dešava paralelno od volja domaćih kulturnih sistema i politika, koji u većini nisu skloni razvoju savremenog plesa, odnosno funkcionalnih kulturnih sistema na svom području.
Projekti Kreativne Evrope sami nisu dovoljni. Razvoj savremenog plesa u pojedinačnim kontekstima je nemoguć bez podržke gradova i republika, jer su stvari u okvirima EU podrške mogući samo do određene granice. Partneri Nomad Dance Academy i NAMa surađuju već dvadeset godina, i u tu suradnju uključujemo organizacije i aktere koji nisu partneri mreže, ali s kojima delimo određene vrednosti, radnu etiku, kulturne i političke nazore, ali značajne razvojne promene bi značile uključivanje lokalnih kulturnih sistema.
Rešenje problema savremenog plesa u regiji je u tome da se pojedinačni elementi, koji uobičajeno tvore sistem na području savremenog plesa, slože u komplementarni sistem koji se međusobno podržava. Te stvari ne rešavaju EU projekti, nego domaća kulturno-politička volja.
Digitalna arhiva savremenog plesa, koja je uspostavljena kroz ovaj projekat, važan je korak napred ka arhiviranju plesne scene i njenih aktera. Koje biste istorijske artefakte izdvojili kao posebno interesantne, koje možda bacaju interesantno svetlo na početke savremenog plesa ovde?
Postoji meni prva poznata teoretizacija plesa Franja Čibeja O suštini plesa iz 1926. godine, koja je izašla u časopisu Križ na gori. Tu je poster svejugoslovenskog Sokolskog sleta iz 1922. godine u Ljubljani, koji funkcionira kao kinetičko-plesna notacija. Značajni so dokumenti savremenog plesa u vreme Drugog svetskog rata, plesačica poput Marte Paulin Brine i Mire Sanjine. Članci Mage Magazinović iz 1942. godine u Prosvetnom glasniku, koje su otkrili u digitalnim bazama naši srpski suradnici, šokantni su zbog njenih problematičnih političkih stavova. Naše koleginice iz Hrvatske su otkrile hrpu izuzetno dragocenih dokumenata, koji pričaju o bogatoj baštini Hrvatskog suvremenog plesa.
Što se tiče Hrvatske, možda bih pomenuo strukturnu konceptualizaciju i dokumente oko EksScene nakon 2000. godine. Izuzetno subverzivni su dokumenti predstava sa područja queer kulture u Makedoniji u zadnjim decenijama. Jedan od fenomena kojeg treba istaknuti je suradnja između časopisa Maske, Frakcije i TkH nakon 2000. godine. Ti časopisi su u suradnji stvorili jedan evropski, pa i globalni teoretski fenomen, koji je bio najnačajnija teoretska škola za Europski savremeni ples u zadnjim decenijama. Obezbeđivali su teoretsku platformu, ideje i način refleksije za čitavu Evropu. Umetnici na području savremenog plesa više su se školovali u srednjoj i zapadnoj Evropi, pa je njihov rad je uvek bio vrlo snažno povezan sa međunarodnim prostorom.
Koliko je scena u bivšoj Jugoslaviji išla u korak – spontano, ili kroz konkretne uticaje – sa onim što se istovremeno dešavalo na svetskim scenama?
To što je “autohtono” u našim prostorima i manje vezano za međunarodni prostor, neka je generička simulacija plesnih umetnosti, koja funkcionira više disciplinski, atletski, sportski nego umetnički i ima u pojedinačnim primerima podršku nacionalnih kulturnih sistema, jer politike ne umeju da vide razliku između plesa i sporta. I – kako se to već dešavalo u svim autoritarnim sistemima – vole telesne forme, koje se kreću i šetaju po pozornici u samozvanoj lepoti bez mozga i sadržaja. Mislim, da u Srbiji to zovu “umetnička igra”. Ta tela imaju svoje festivale i akademije. To naši političari vole i podržavaju, kao Ministarstvo za propagandu i prosvetljivanje naroda u Nemačkoj između 1933 i 1945. Naše arhiviranje I historiziranje će to obraditi kao kulturološki i antropološki fenomen određenih političkih režima.
Kako vidite budućnost digitalne arhive i u kom smeru ona ima potencijal za dalje širenje, ili produbljivanje?
Imamo puno planova. Naš zajednički rad na arhiviranju i digitalizaciji će se nastaviti i po prvi put će se hrpa materijala staviti u smislene relacije, dobiti značenja i mogućnosti za istragu. Puno arhiva ima tu karakteristiku da su u njima materijali izgubljeni, ne-evidentni Iili singularni. U digitalnim arhivima postanu vidljivi i spajaju se u relacije. Sa našim međunarodnim suradnicima izvan regije razvijamo u narednim godinama platformu za povezivanje digitalnih arhiva u jednu relacijsku bazu, koja će funkcionirati između pojedinačnih i postojećih digitalnih arhiva: tako da će različiti arhivi u relacijama funkcionirati kao zajednička digitalna baza plesne građe.
Autor: Nikola Marković
