Sekretarica Iva Andrića, žena Radovana Zogovića…: Ko je bila Vera Stojić

“Kada sam ja tačno postala Vaša lična sekretarica”, upitala je Vera Stojić našeg pisca, Ivu Andrića, one godine kada je ceo svet saznao da je upravo on dobitnik Nobelove nagrade, u njegovoj radnoj sobi dok je na stolu pored sajala čestitka direktno od Tita. Iako je fokus i glavna tema nove serije “Nobelovac” svakako Ivo Andrić, imamo priliku da uporedo upoznajemo i neke druge likove, istorijski važne, ali i njemu lično. Pored Milice Babić, njegove supruge, druga bitna ženska figura u Andrićevom životu  bila je svakako Vera Stojić.

U beogradskoj poslastičarnici “Ruski car”, one godine kad je objavio svoju prvu zbirku pripovedaka, jedna mlada, ambiciozna devojka upoznala je nadarenog, i već tada očigledno, perspektivnog pisca. Bili su to Vera Stojić i Ivo Andrić. Od tog susreta, negde između 1924. i 1925 godine, krenulo je njihovo prijateljstvo ali i njihova saradnja, jer je Vera bila tu, uz svaku narednu, novo napisanu reč Ive Andrića.

Rođena je u Budimpešti što je dosta uticalo i predodredilo izbor njene karijere. Uz mađarski koji je ubrzo nakon rođenja naučila, ubrzo je savladala nemački, francuski, ruski i englaski jezik. U mamorabiliji o Veri Stojić piše da je “u Mađarskoj je završila srpsku osnovnu školu, a u Novom Sadu kao privatan đak pohađa klasičnu mušku gimnaziju i Državnu trgovačku školu”. Takođe je bila deo ekonomskog svet jer je obavljala i funkciju višeg činovnika u Narodnoj banci Jugoslavije.

Da su Andrić i Vera bili prijatelji, još pre nego što je ona postala njegova lična sekretarica, daktilografkinja, lektorka i prevodilac, govori jedan zanimljiv podatak iz Veslačkog kluba. Oni, iako su se tu često sretali, nikada, međutim, nisu zajedno sedeli u istom čamcu i veslali. Ali pre svog odlaska u Berlin, na diplomatsku dužnost, Andrić je upravi Veslačkog kluba napisao molbu “da njegov čamac koji je na čuvanju u Klubu ustupi na upotrebu gdji Veri Stojić ili onome koga ona odredi”.

Njihova zajednička saradnja zapravo je počela tek nakon što se Andrić vratio u Beograd. „Za vreme okupacije, kada je mnogo pisao, ja sam predložila da prekucavam rukopise, on je na to pristao i tako smo počeli da sarađujemo. Nekoliko puta sam išla kod njega u Prizrensku ulicu, tamo bi nam gospojica Kaja Milenković spremila kafu i posluženje”, zapisala je Vera. Takođe navodi da je naš nobelovac pisao rukom, olovkom ili naliv-perom.

Pune 43 godine trajala je veza Andrića i Vere Stojić, koja je ovekovečena njhivom prepiskom kroz mnogobrojna pisma. Pa tako u jednom vidimo da su Veru iskreno ticila Andrićevema dela i njihovo štampanje, o kojima se ona brinula.

Kada je u Državnom izdavačkom zavodu Jugoslavije u Beogradu, 1945. godine štampana njegova „Travnička hronika“, ona je napisala: “Govorila sam onomad sa Ristićem. On je dosad pročitao oko 11 tabaka i ne ume dovoljno da izrazi svoje oduševljenje. Smatra da je ovo Vaše najzrelije delo i da bi bilo zanimljivo i dobro da se prevede na francuski, što bi specijalno i za Francuze imalo naročitog značaja i interesa.”

Da je njena požrtvovanost našem piscu i njegovom stvaranju bila zaista iz uverenje govori i činjenica da je za sve poslove koje je obavljala, a koja su ticala Andrića, radila tiho, iz senke, i za to je odbila da primi bilo kakvu novčanu nadoknadu.

Ali nije Andrić bio jedini muškarac u životu Vere Stojić. Njen muž bio je Radovan Zogović, jugoslovenski pesnik, čvrsti komunista i ono što ga je koštalo najviše, pristalica Staljina i Sovjetskog Saveza. Zbog toga je, kada su se 1948. godine Tito i Staljin rastali, isključen iz Komunističke partije Jugoslavije, razrešen svih dužnosti i njegova dela prestala su da se štampaju.

Vera je zbog toga, odbijajući da se razvede od svog muža, “otpuštena iz ‘Kulture’ i dat joj je posao u Grafičkoj direkciji (odatle je, odbivši direktorova „preklinjanja“ da prekine sa mnom, opet otpuštena poslije ciglo 7 mjeseci, u toku kojih je nekoliko puta degradirana)”, zapisao je Zogović u svom delu “Beleške o Andriću”.

Uz Andrića je ostala do njegovog poslednjeg daha. I samo je jednom u životu odbila da uradi ono što je od nje tražio.

Na ostavinskoj raspravi u Prvom opštinskom sudu u Beogradu, za posljednju stavku u delu Andrićevog testamenta, prema kojoj Veri Stojić ostavlja da čuva njegovu zaostavštinu, da je raspoređuje i upravlja njom, da se posebno stara, kao i do sada, o njegovim autorskim pravima i da njoj pripadne deo zaostavštine, rekla je da se novca koji joj je ostavio odriče u korist Zadužbine Ive Andrića, čiji je prvi upravnik bila i vodila je do svoje smrti 31. decembra 1988. godine.